چهارمین نشست «یکشنبه_ها_در_شبکه» با موضوع «زیرساختهای سازمانهای نیکوکاری و تاثیر آن در پایداری و موفقیت آنها» با حضور نماینده موسسه افرا برگزار شد. شبکه ملی موسسات نیکوکاری و خیریه یکشنبههای هر هفته بهمنظور برقراری تعامل و ارتقای ارتباطات میان اعضای شبکه و بررسی دغدغههای اجتماعی و مسائل سازمانهای مردمنهاد، گفتوگوی آزاد درباره یک موضوع مشخص را در گروه واتساپی شبکه تعیین میکند. در نشست پنجم مرداد ماه 99، زیرساختهای سازمانهای نیکوکاری، محل بحث و بررسی اعضای شبکه با «محمدکاظم متولی»، تسهیلگر و آموزشگر حوزه سازمانهای مردمنهاد و موسسات نیکوکاری و مدیر پروژه ارزیابی موسسات نیکوکاری در افرا، قرار گرفت.
ارزیابیهای کارشناسی حاکی از این است که توسعه زیرساخت موسسات نیکوکاری، باعث خواهد شد تا موسسات نیکوکاری بزرگ و پیشرو، بتوانند با ظرفیت بیشتر، فعالیتهای خود را در مقیاسی گستردهتر تداوم بخشند. در عین حال، موسسات نیکوکاری نوپا و کوچک نیز با ترسیم چشماندازی تحولآفرین برای سازمان خود، بستری مناسب برای تحقق این چشمانداز و از آن مهمتر، بهبود و توسعه مستمر فعالان سازمانشان فراهم کنند. توسعه زیرساخت نیکوکاری، دستاوردهای دیگری نیز در پی خواهد داشت، بهگونهای که با دستیابی نیکوکاران به گزارشهای شفاف از عملکرد موسسات نیکوکاری، جریان نیکوکاری بهنحوی مورد استقبال جامعه قرار گیرد که شمار بیشتری از مردم، بخشی از منابع و ظرفیتهای خود را در اختیار موسسات نیکوکاری معتبر و پاسخگو قرار دهند. از سوی دیگر، بنگاههای اقتصادی با انگیزه و علاقه بیشتری، در ایفای مسئولیتهای اجتماعی خود، منابعشان را به پروژههای موسسات نیکوکاری اختصاص دهند. در تبادل نظر واتساپی شبکه ملی، اینبار موضوع زیرساختهای سازمانهای نیکوکاری و تاثیر آن در پایداری و موفقیت آنها محل پرسش قرار گرفت.
طرح پرسشهای کلیدی
در بخش اول این نشست، «محمدکاظم متولی»، نماینده موسسه افرا به طرح چهار سوال کلیدی پرداخت. اول اینکه، توسعه زیرساخت موسسات نیکوکاری تا چه میزانی از اهمیت برخوردار است؟ دوم، چه ابزارها و مکانیزمهایی برای توسعه زیرساخت موسسات نیکوکاری موثر است؟ سوم، زیرساخت موسسات نیکوکاری و خیریه چه بخشها و دامنهای از فعالیتهای سازمان را در برمیگیرد؟ و چهارم، پایداری برنامههای موسسات نیکوکاری و خیریه، و در ادامه موفقیت و اثرگذاری بهتر آن، چه ارتباطی با توسعه زیرساخت موسسات دارد؟
در پاسخ به این سوالات در ابتدا فیروزه صابر، مدیرعامل شبکه ملی موسسات نیکوکاری و خیریه با بیان اینکه به نظر میآید توجه به موضوع زیرساخت موسسات نیکوکاری برای همه اعضای شبکه موضوع مهمی است، اظهار کرد: شرایط بحرانی ناشی از شیوع کرونا، اهمیت این موضوع را بهخصوص از منظر کار از راه دور، بیش از هر زمان دیگری مطرح کرده است. در ادامه سعیده صالح غفاری، مدیرعامل انجمن اتیسم ایران، پیش از ورود به بحث اصلی سوالات دیگری را نیز با اعضا به اشتراک گذاشت. اول اینکه وقتی از زیرساخت صحبت میکنیم، به طور مشخص چه شاخصهایی را در بر میگیرد؟ به طور مثال، آیا شامل چارت سازمانی، تجهیزات و منابع نیز هست. دیگر اینکه اصولا تفکر سیستمی اولویت دارد یا خیر؟ بسیار دیده شده که برخی از موسسات نیکوکاری هزینهکرد سنگینی بابت زیرساخت میکنند، ولی در مواجهه با این موسسات باز هم متوجه میشویم که همان رویههای قدیمی جاری است. غفاری همچنین همچنین دو سوال دیگر را نیز با اعضا به اشتراک گذاشت، اول آیا توسعه زیرساخت نیازمند آموزشهای سازمانی است یا خیر؟ و دیگر اینکه بسیاری از موسسات خیریه را میشناسیم که هیچ زیرساختی ندارند و به همان روشهای سنتی عمل میکنند، اما بسیار موفق هستند، بدون اینکه هزینههای گزاف یا اصولا مدیران سیستمی داشته باشند. بر این اساس، چرا باید زیرساخت مهم باشد؟
در پاسخ به سوالات اول مطرح شده از سوی مدیرعامل انجمن اتیسم ایران، نماینده افرا در چارچوب استانداردهای ارزیابی موسسات نیکوکاری که از سوی افرا تدوین شده، گفت: زیرساخت شامل ساختار سازمانی، سیستمها و روش ها و استفاده از فناوری اطلاعات در فرآیندها و سیستمها است. متولی در پاسخ به این سوال نیز که آیا تفکر سیستمی اولویت دارد یا خیر؟، توضیح داد: این سوال دغدغه جمعی بسیاری از موسسات نیکوکاری است و پاسخ به آن را این طور میتوانم عنوان کنم که هر چقدر این بخش توسعه یافتهتر باشد، وابستگی سازمان به تصمیمهای فردی کمتر و فعالیتها سیستماتیکتر میشود. در نتیجه، سازمان فارغ از اعضای خود پایدار میماند. وی افزود: افرا باور دارد که بدون داشتن زیرساخت پیشرفته و کارآمد فناوری اطلاعات، هیچ موسسهای نمیتواند در زمینه مدیریت به سطح مناسبی از توسعه دست یابد. متولی همچنین در پاسخ به سوال دیگر خانم غفاری مبنی بر اینکه آیا توسعه زیرساخت نیازمند آموزشهای سازمانی است، گفت: با توجه به شتاب تحولات این حوزه، لازم است هر موسسهای بداند چه موقع و به چه دلیل ضرورت دارد تا زیرساخت فناوری خود را نوسازی کرده و توسعه دهد. آموزش سازمانی ضرورت ایجاد این تفکر در سازمان را به همراه دارد که توجه به زیرساختهای سازمانی و توسعه بخشی آن، میتواند ما را در مواجه با مسائل و موقعیتهای گوناگون منعطف و توانا سازد. از سوی دیگر، کیفیت ساختار سازمانی و سیستمهای مدیریتی و روشهای موسسه نیز اهمیت دارند. متولی همچنین در مورد اینکه چرا زیرساخت مهم است؟ تاکید کرد: شیوه اداره سنتی بخش زیادی از خیریهها در کنار مدلهای اداره موفق و بهروز موسسات نیکوکاری، چالشی است که ذهن بخش زیادی از موسسات را درگیر کرده است. اما مدل توسعه زیرساخت موسسات نیکوکاری بر پایه دانش روز مدیریت و تجربه، بدست میآید و توسعه پایدار موسسات بر مبنای موارد ارائه شده شکل میگیرد. همانطور که شاهد هستیم بخشی از خیریههای سنتی طی سالهای اخیر به توسعه زیرساختهای مدیریتی بر بستر فناوری اطلاعات پرداختهاند. البته اگر سازمانی میشناسید که فاقد ساختار و سیستم است و توانسته در طول دو یا سه دهه موفق و فعال عمل کند، به عنوان یک نمونه، قابل مطالعه است.
وی ادامه داد: منظور از فناوری اطلاعات در سازمانهای نیکوکاری به این مفهوم است که سازمان نیکوکاری از چه روشها، ابزار یا تکنولوژیهایی برای اداره سازمان، ارتباط با ذینفعان، سیستمهای گزارشدهی و حسابداری بر پایه «ایتی» بهره میبرند. و آیا برنامهای برای بهروزرسانی آنها دارند؟
توسعه زیرساخت اولویت است؟
در ادامه این نشست، شیما وزوایی به نمایندگی از شبکه ملی سوال دیگری را طرح کرد. به گفته وی، با توجه به شرایط فعلی جامعه ایران و محدودیتهای عدیده که بعضی از سازمانها را به کوچک شدن و حتی اضمحلال یا انحلال کشانده، چه برسد به رویکردهای توسعهای، آیا باز هم توسعه زیرساخت باید جزو اولویتها باشد؟ در پاسخ به این سوال نماینده موسسه افرا، گفت: دغدغه درستی است؛ در حال حاضر سازمانهای مردمنهاد به سمت کوچک شدن به دلیل شرایط پیچیده اجتماعی و اقتصادی پیش میروند و حتی سازمانهای کوچک در معرض بیشترین آسیب قرار دارند. در این میان، میتوان با بهرهگیری از تجربیات کوتاهمدت برخی از موسسات در همین ایام و نگاهی به تجربه زیست موسسات در افق بینالمللی به این نتیجه رسید که چه چیزی باعث شده تا سازمانها بتوانند به فعالیتهای خود ادامه داده و موفق عمل کنند. به گفته متولی، در فرآیند این جستجو میتوان سوالات زیر را مدنظر داشت و به آنها پاسخ داد؛ اینکه آیا زیر ساختهای مناسبی داشتند؟، آیا توانستهاند همافزایی در اداره سازمان ایجاد کنند؟، سازمانهای چابکی بودهاند؟ از مشاوره خوبی بهره بردهاند؟ و غیره.
در تکمیل این نظر، وزوایی نماینده شبکه ملی، گفت: نبود زیرساخت ارتباطی، فعالیت سازمانهای غیرانتفاعی و گروههای محلی کمکرسانی به اقشار آسیبپذیر در کشورهای بحرانزده را مشکل کرده است. در کشورهایی که به دلیل جنگ، نزاع و بحرانهای سیاسی و اجتماعی، آمار و گزارش از همهگیری کرونا ندارند، نقشآفرینی سازمانهای خیرانه در آنها در کنترل بیماریهای همهگیر حیاتی است. سوال این است که آیا در نمونههایی مثل لیبی، سودان، یمن و غیره، در شرایط غیاب دولت، نهادهای بینالمللی و جهانی میتوانند بحران کرونا، تلفات و اثرات آن را مهار کنند؟ سازمان ملل حداقل صد گروه واسطه صلح را در لیبی گماشته تا بتوانند نقشی در کنترل شیوع کرونا داشته باشند و با کمک گفتگوهای مجازی با ذینفعان غیرمحلی به راه حلی سیاسی برای همکاری برای مبارزه با کرونا دست یابند. بیشتر این واسطهها را گروههای محلی و موسسات غیرانتفاعی تشکیل میدهند. اما شبکهسازی این سازمانها و نقشآفرینی موثر آنها به دلیل عدم وجود ساختارهای نظاممند و فناوریهای ارتباطاتی مشکل شده است. وزوایی ادامه داد: تخمینها میگویند ۵۰درصد کارگران در کشورهای آفریقایی بیکار شدهاند. این ۵۰درصد کارگران بیکار شده از کدام ساختار حمایتی نفع خواهند برد؟ زیرساختارهای نابود شده سلامت، عدم امکان مدیریت اتلاف منابع انساندوستانه و خیرانه، و عدم توانایی فراهم کردن آب سالم و شرایط بهداشتی از مسائل جدی است که نهادهای غیرانتفاعی با آن در کشورهایی مثل یمن و لیبی درگیرند. وی افزود: آیا دنبال کردن مسیر تعیین شده برای اهداف هفدهگانه توسعه پایدار در شرایط امروزی بامعناست؟ از نظرگاه وبسایت دانشبنیاد مدیریت بحران prevention web توسعه پایدار ۲۰۳۰ بدون بازبینی کامل اثرات اجتماعی-اقتصادی، حقوق انسانی، و همکاریهای نهادی در شرایط کرونایی غیرممکن است.
اثر کرونا بر موسسات نیکوکاری
در بخش دوم این نشست، نماینده موسسه افرا سه سوال دیگر را با اعضای شبکه ملی به اشتراک گذاشت. اول اینکه، کرونا روی کدام بخشهای زیرساختی موسسات نیکوکاری تاثیر منفی داشته است و چرا؟ دوم، در دوران کرونا برای توسعه زیرساخت موسسات نیکوکاری، مدیران چه روشهایی را در چه زمینههایی کارآمد میدانند؟ و سوم، اگر مجموعههایی با مسئولیت اجتماعی در حوزه توسعه زیرساخت موسسات نیکوکاری فعال بوده و به ارائه خدمت میپردازند، در ارتباط با موسسات نیکوکاری به چه نحوی باید این خدمت را ارائه کنند؟
امیر جلالی از موسسه آوای اردیبهشت در ابتدا بر این نکته تاکید کرد که بهتر است یک دستهبندی از زیرساختها داشته باشیم. به گفته وی، در یک تقسیمبندی زیرساختها را در موسسات میتوان به دو دسته کلی زیرساختهای سختافزاری و نرمافزاری تقسیم کرد. زیرساختهای نرمافزاری بیشتر متمرکز بر توانمندی گروهها در تدوین راهبردها و دستورالعملها، چارچوبهای آموزشی برای کارآمدی بیشتر نیروی انسانی و انتخاب روشها که در چالشهای مختلف، به سازمان امکان انطباق با شرایط را میدهد یا ملزومات ایجاد تغییر موثر و پایدار در محیط پیرامون را فراهم می کند، است. از طرفی زیرساختهای سختافزاری شامل همه امکانات ملموس سازمان اعم از امکانات مادی و تکنولوژیک و منابع انسانی میشود.
از طرفی کارآمدی امکانات تکنولوژیک سازمان، لزوما متضمن موفقیت در این حوزه نیست؛ چراکه غالبا این قبیل زیرساختها بهویژه در ارتباط با جامعه محلی، ارتباط مستقیمی با برخورداری جامعه هدف از حداقل زیرساختهای ارتباطی و فناوری اطلاعات دارد. مثلا با توجه به شرایط پیش آمده بعد از وقوع بحرانهای مختلف که غالبا خسارتهای بیشتری هم در مناطق کمبرخوردار ایجاد میکند؛ فقدان زیرساختهای حداقلی جامعه محلی از جمله راه ارتباطی، لولهکشی آب، برق، تلفن و غیره، امکان ارتباط موثر، برآورد دقیق و رساندن امداد به این مناطق با وجود زیرساختهای قابل قبول سازمان را ناممکن یا بسیار دشوار میکند. پس از شیوع و گسترش کرونا هم کمبود این قبیل زیرساختها بیشتر از گذشته احساس شد. البته این زیرساختها حتما به اشکال متنوعی قابل طبقهبندی هستند. در ادامه این نشست، جلالی تاکید کرد: در مناطق کمبرخوردار بهویژه به دلیل امکانات اولیه ارتباطی، کرونا باعث شد تا دسترسی به گروههای مخاطب سازمانهای نیکوکاری و موسسات مردمنهاد برای ارائه خدمات دچار وقفه شود و در بسیاری مواقع منجر به قطع ارتباط با آنها شود. عدم دسترسی به زیرساختهای فناوری در مددجویان و گروههای هدف برای ارائه خدمات، نمونه دیگری است که آقای جلالی به آن اشاره کردند. پس میتوان این چنین برداشت کرد که کرونا در موسسات نیکوکاری، بر بخشهای خدماترسانی و ارتباط با گروههای هدف و به حداقل رساندن ارتباطات با نیروهای انسانی داوطلب اثر سوء گذاشته است.
در ادامه این نشست، غفاری مدیرعامل انجمن اتیسم ایران با تاکید بر اینکه کرونا به انجمنهای خیریه سلامتمحور، آسیبهای زیربنایی وارد کرده، اظهار کرد: قطع ارائه خدمات توانبخشی و بالینی حضوری، افزایش آسیبهای اجتماعی، اقتصادی و به مخاطره افتادن معیشت و سطح اقتصاد خانواده، افزایش مشکلات حقوقی، کاهش ارتباطات انسانی و در ادامه ناآشنا و ناآگاه بودن با روشهای درست ارتباطات شبکهای از جمله این آسیبها است. به گفته وی، قطع مداخلات توانبخشی و مشاورهای منجر به افزایش مشکلات جسمی و ناراحتیهای روحی-روانی شده است. مشکلات جسمی و روحی-روانی نیازمندی به مداخلات درمانی را گسترش داده است. در عین حال، کرونا محدودیت مداخلات درمانی و دارویی هم ایجاد کرده است و این سیکل معیوب ادامه دارد. غفاری در ادامه با بیان اینکه قطعا روی آوردن به فناوریهای نوین اطلاعاتی و شبکهای، میتواند برای موسسات نیکوکاری موثر باشد، گفت: پیشنهادم این است که همزمان برای تقویت خدمترسانی برای انجمنهای بیمارمحور، فعالیتهای شبکهای و زیرساختی نیز داشته باشیم. این پیشنهاد در جمعبندی بخش دوم این نشست از سوی نماینده افرا نیز تایید شد.
بر اساس استاندارد افرا، موسسه نیکوکاری یا سازمان مردمنهاد خود را بهصورت رایگان مورد سنجش قرار دهید و یک گزارش مدیریتی دریافت کنید.