منظور از حسابداری موسسات خیریه، فرآیند ثبت، گزارش و تحلیل کلیه سرمایه‌های اهدایی به موسسه، درآمدها، هزینه‌ها، دارایی‌ها، بدهی‌ها و کمک‌های دریافتی و پرداختی است. انجام امور مالی و حسابداری مربوط به موسسات خیریه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. گرچه خیریهها با هدف سود اقتصادی تشکیل نمی‌شوند اما انجام امور مالی خیریه بر طبق استانداردهای خاص خود می‌تواند به شفافیت مالی و کسب اعتماد عمومی کمک کند.
اهمیت حسابداری موسسات خیریه
در هر مجموعه جهت بررسی عملکرد در یک دوره مالی و همچنین پیش‌بینی هزینه‌ها و درآمد‌های آینده گزارش‌های مالی تهیه و تنظیم می‌شوند. در سازمان‌های مردم نهاد و خیریهها اهمیت این گزارش مالی دو چندان خواهد بود زیرا شفافیت گزارش‌های مالی و اجرای صحیح عملیات حسابداری می‌تواند اعتماد خیرین و در نتیجه کمک آنها به این موسسات را افزایش دهد.
مزایای استفاده از خدمات حسابداری برای خیریه ها
خدمات حسابداری مزایای بی‌شماری برای موسسه و افراد فراهم می‌کند. با ارائه خدمات حسابداری، موسسات خیریه می‌توانند اطمینان حاصل کنند که وضعیت مالی آنها مرتب است، جزئیات کمک‌های خیرین و نیکوکاران به طور دقیق مشخص می‌شود و تمامی استانداردهای قانونی مربوط به آن رعایت می‌گردد. در ادامه به بررسی برخی از این مزایا خواهیم پرداخت:
- افزایش دقت و صحت
استفاده از خدمات حسابداری در موسسات خیریه با اطمینان به اینکه حساب‌ها به درستی کمک‌های مالی و هزینه‌های انجام شده را منعکس می‌کنند، به افزایش دقت و صحت در سازمان کمک می‌کند. همچنین با افزایش اطمینان به داده‌ها و کاهش اختلافات احتمالی بین نتایج ارائه‌شده و گزارش‌ها به اهداکنندگان و ذی‌نفعان کمک می‌کند.
- رعایت مقررات
موسسات خیریه برای مدیریت امور مالی خود باید از قوانین دولتی و سیاست‌های داخلی پیروی کنند. بدین ترتیب ارائه خدمات حسابداری به آنها کمک می‌کند تا آماده‌سازی حسابرسی و سایر فرآیند‌های مربوط به آن به سادگی انجام شود.
- افزایش بهره‌وری
استفاده از خدمات حسابداری توسط خیریهها روشی مقرون به صرفه برای مدیریت مالی موسسات است. موسسات خیریه با این خدمات می‌توانند از فرآیند‌های خودکار بهره‌مند شوند که در این صورت کار دستی حذف شده و زمان صرف شده برای کار اداری خسته‌کننده را کاهش می‌دهد.
- تصمیم‌گیری بهتر
اطلاعات مالی دقیق برای تصمیم‌گیری آگاهانه در مورد چگونگی تخصیص موثرترین منابع ضروری است. یک حسابدار خیریه می‌تواند اطمینان حاصل کند که داده‌های مالی به‌روز، دقیق و مطابق با مقررات لازم است تا تصمیم‌گیرندگان کلیدی در یک موسسه خیریه بتوانند بر اساس داده‌های قابل اعتماد تصمیمات درستی بگیرند.
- افزایش شفافیت
یک حسابدار خیریه همچنین می‌تواند با ارائه گزارش‌های به‌روز در مورد فعالیت‌های مالی به تسهیل شفافیت کمک کند. این به اطمینان از اعتماد بین یک موسسه خیریه و حامیان آن و همچنین ارتقای مسئولیت‌پذیری در خود سازمان کمک می‌کند.
- بهبود فرصت های تامین مالی
دسترسی به اطلاعات مالی قابل اعتماد برای دریافت بودجه از منابع خارجی ضروری است. یک حسابدار خیریه می تواند شواهد لازم را برای نشان دادن قابلیت اجرای یک پروژه یا برنامه و کمک به تأمین کمک‌های مالی مهم و سایر اشکال کمک‌های مالی ارائه دهد.
حسابداری موسسات خیریه چگونه است؟
اولین قدم در حسابداری موسسات خیریه، شناخت ماهیت حساب‌هاست. لازم به ذکر است که ماهیت حساب‌هایی که اقلام خیریه در آن ثبت می‌گردد ممکن است با ماهیت اصلی حساب متفاوت باشد. بدین ترتیب باید در مورد بازتعریف حساب‌ها در یادداشت‌های توضیحی از مسئولین ذی‌ربط تاییدیه دریافت کنید.
نحوه اجرای عملیات حسابداری سمن ها
با توجه به اینکه حساب‌های موجود در موسسات خیریه به دو دسته حساب‌های مربوط به امور خیریه و حساب‌های مربوط به درآمدها و هزینه‌های موسسه تقسیم می‌شوند؛ در ادامه به بررسی نحوه اجرای هر کدام از این حساب‌ها خواهیم پرداخت.
حسابداری مربوط به امور خیریه
کمک به موسسات خیریه از جانب افراد حقیقی یا حقوقی و سازمان بهزیستی به دو صورت نقدی و غیر نقدی انجام می‌شود. در ادامه به بررسی حسابداری این دو نوع کمک به موسسات خواهیم پرداخت:
ثبت سند حسابداری کمک های نقدی
در صورت وصول مبالغ حمایتی از خیرین یا سازمان بهزیستی می‌توانید اسناد حسابداری خود را به این صورت ثبت نمایید:
| شرح | بدهکار | بستانکار |
| موجودی نقد و بانک | *** | |
| کمک‌های دریافتی از بهزیستی، درآمد وکمک‌های نقدی | *** |
- برای ارائه توضیحات دقیق‌تر بهتر است از دو یا سه سطح تفضیلی شناور استفاده کنید.
- رسیدهای واریزی بانکی را بایگانی کنید.
- در صورتی که کمک‌های نقدی به صورت وجوه نقد پرداخت شود، بهتر است فرم‌های رسید کمک‌های نقدی دارای سریال چاپی در دو نسخه تهیه شود. یک نسخه جهت بایگانی در اسناد حسابداری و یک نسخه جهت تحویل به خیرین
ثبت سند حسابداری کمک‌های غیر نقدی
اگر دریافتی موسسه خیریه به صورت غیر‌نقدی باشد، ابتدا بهتر است ارزش جاری اقلام مورد نظر را مشخص کرده و سپس سند حسابداری مربوط به آن را به این صورت ثبت کنید:
| شرح | بدهکار | بستانکار |
| موجودی کالا- نوع کالا یا خدمت | *** | |
| درآمد، کمک‌های غیر نقدی حامی .. | *** |
حسابداری درآمدها و هزینه‌ها در موسسات خیریه
موسسات خیریه علاوه بر کمک‌های دریافتی، منابع درآمدی دیگری چون درآمد‌های خمس، زکات، درآمد کفارات و توزیع صندوق‌های صدقات نیز دارند. این درآمدها بایستی در زمان تحقق شناسایی شده و به عنوان یک رویداد مالی در نرم‌افزار حسابداری مربوطه ثبت گردد. علاوه بر آن برخی از این موسسات نیز نسبت به تولید محصول و ارائه خدماتی جهت کسب درآمد اقدام می‌کنند؛ در این صورت کلیه قوانین مربوط به حسابداری تولیدی (مثل موجودی کالا و بهای تمام‌شده) یا قوانین حسابداری خدماتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. هزینه موسسات خیریه نیز به جز کمک به نیازمندان، شامل هزینه‌های حقوق و دستمزد کارکنان، هزینه‌های اجاره و ملزومات مصرفی است.
حساب تنخواه در موسسات خیریه
در یک موسسه خیریه باید حساب مربوط به تنخواه مشخص شود و کلیه واریزی‌ها و برداشت‌های حساب فقط مربوط به تنخواه باشد. با توجه به حساسیت سازمان امور مالیاتی در مورد موسسات خیریه، باید کلیه مستندات مربوط به هزینه‌های موسسه ثبت و نگهداری شود.
حسابداری در سازمان های انتفاعی و غیر انتفاعی چه تفاوتی دارد؟
تفاوت های اصلی بین حسابداری در سازمان‌های انتفاعی و غیرانتفاعی را می‌توان در چهار دسته طبقه‌بندی کرد: اهداف، روش‌ها، صورت‌ها و گزارش‌ها و مالیات. در هر دسته بین الزامات حسابداری انتفاعی و غیرانتفاعی همپوشانی وجود دارد، اما تفاوت‌ها منحصر به فرد بودن سازمان‌های غیرانتفاعی را برجسته می‌کند.
- اهداف
سازمان‌های غیرانتفاعی در جهت پیشبرد اهداف جامعه حرکت می‌کنند. این امر مستلزم شفافیت در نحوه جمع‌آوری وجوه و سپس خرج کردن آن‌هاست. از سوی دیگر، سازمان‌های انتفاعی عمدتاً برای کسب درآمد توسط مالکان وجود دارند.
- روش‌ها
سازمان‌های غیرانتفاعی اغلب باید در مورد نحوه خرج کردن پول دقیق‌تر از سازمان‌های انتفاعی باشند. مهمتر از همه، زمانی که درآمد آنها برای هدف خاصی مانند بورسیه تحصیلی یا نوع خاصی از تحقیق اهدا می‌شود، باید بودجه و برنامه‌های جداگانه ایجاد کنند. استانداردهای حسابداری منحصر‌به فرد برای سازمان‌های غیرانتفاعی بر ایجاد، تمایز و ردیابی این وجوه تمرکز دارند. شرکت‌های انتفاعی معمولاً می‌توانند درآمد خود را هر طور که صلاح بدانند خرج کنند.
- بیانیه‌ها و گزارش‌دهی
سازمان‌های غیرانتفاعی و انتفاعی صورت‌های مالی مشابهی تولید می‌کنند، اما این صورت‌ها با نام‌های متفاوتی ارائه می‌شوند و حاوی اطلاعات متفاوتی هستند. از صورت‌های مالی می‌توان برای بیان این موضوع استفاده کرد که چگونه کار یک سازمان غیرانتفاعی به اهداف آن کمک می‌کند و به اهداکنندگان بالقوه نشان می‌دهد که پول آنها چگونه خرج می‌شود.
- مالیات
سازمان‌های غیر انتفاعی دارای امتیازات مالیاتی خاصی هستند و باید برای حفظ آن امتیازات، مقررات را رعایت کنند. موسسات انتفاعی و غیرانتفاعی در انجام برخی تعهدات مالیاتی مشابه‌اند؛ از جمله پرداخت حقوق و دستمزد.
حسابداری موسسات خیریه :زمانی که ارزش ها بیشتر از مقررات به حساب می‌آیند
در سال ۲۰۲۱ پژوهشی توسط کانلی، هایندمن و لیگوری (Connolly, Hyndman, & Liguori) با هدف درک و تفسیر حسابداران خیریهها در مورد مشروعیت تغییرات در بخش حسابداری انجام گرفت. بدین ترتیب ۲۱ مصاحبه با حسابداران در موسسات خیریه بزرگ در بریتانیا و جمهوری ایرلند انجام شد. جالب است که بدانید نتایج پژوهش حاکی از آن است که عواملی چون فرهنگ ملی، هویت و رفتار تقلیدی تاثیر مهمی در همگن‌سازی و پذیرش قوانین حسابداری و گزارشگری داشته است. بدین معنا که در این موضوع مهم، رفتار‌های تقلیدی بسیار موثر‌‌تر از فشار‌های قانونی در مشروعیت بخشیدن به تغییرات در بخش حسابداری خیریهها بوده است.
جمع‌بندی
با توجه به آنچه از ابتدای متن بیان شد می‌توان گفت گرچه انجام امور مالی و حسابداری در هر سازمانی اعم از انتفاعی و غیر انتفاعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ اما این اهمیت در مورد موسسات مردم نهاد و خیریه با توجه هدف شکل‌گیری و تاسیس آنها دو چندان خواهد بود. بنابراین امید است موسسات خیریه با توجه به نکات مطرح شده بتوانند در ارائه گزارش‌های مالی موسسات خود شفافیت و دقت بیشتری به خرج بدهند.
بر اساس استاندارد افرا، موسسه نیکوکاری یا سازمان مردم‌نهاد خود را به‌صورت رایگان مورد سنجش قرار دهید و یک گزارش مدیریتی دریافت کنید.