موسسه‌های خیریه در سراسر جهان نقش مهمی در ارتقای سطح زندگی جوامع ایفا می‌کنند. با توجه به اینکه این موسسه‌ها با هدف کسب منافع مادی تشکیل نمی‌شوند و اهدافی ورای آن را دنبال می‌کنند؛ مشارکت مردمی تاثیر به سزایی در ایجاد و بقای آنها دارد. مشارکت مردمی قلب تپنده موسسه‌های خیریه است. در این نوشتار ضمن ارائه تعریف و اهمیت مشارکت مردمی، به پاسخ این سوال خواهیم پرداخت که روش‌های جذب مشارکت مردمی در خیریه‌ها کدام‌اند؟ چگونه می‌توان این قلب تپنده خیریه‌ها را زنده نگه داشت؟
مشارکت مردمی چیست؟
براساس تعریف ویکی‌پدیا، مشارکت مردمی به معنای به‌کارگیری توانمندی‌های فردی یا گروهی ذی‌نفعان برای دستیابی به یک هدف گروهی. در این فرایند، رفتار آگاهانه، خواست جمعی، پذیرش جمعی، انتخاب و وجود نیاز‌های مشترک اهمیت دارند. آنچه در یک فرایند مشارکت موفق مهم است احساس نیاز برای حل یک مشکل، شناخت آن مشکل و احساس نیاز به همکاری گروهی با توجه به میزان دانش و توانمندی افراد و شناخت آنان از توانایی‌ها و امکانات موجود و حداکثر استفاده از آنهاست.
اهمیت جذب مشارکتهای مردمی در خیریه‌ها
یکی از مهم‌ترین سازمان‌هایی که می‌توانند بیشترین مشارکت اجتماعی را جذب کنند و با این مشارکت اجتماعی تاثیر شگرفی در حل مشکلات نیازمندان جامعه داشته باشند، سازمان‌های خیریه و مردم‌نهاد هستند. این موسسه‌ها در واقع به عنوان واسط بین حاکمیت و ملت عمل می‌کنند. در صورتی که این موسسه‌ها بتوانند ظرفیت‌های خود شناسایی و در جهت تحقق آن تلاش کنند، جامعه به سمت توسعه‌یافتگی حرکت خواهد کرد. مشارکت اجتماعی در سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه‌ها باعث افزایش سرمایه اجتماعی، کارآمدی بیشتر نظام اقتصادی و بهینه کردن فرآیند برنامه‌ریزی و عملی کردن آن در یک جامعه می‌شود. علاوه بر این، مشارکت اجتماعی در خیریه‌ها می‌تواند روحیه همدلی، دوستی و سلامت روان افراد را بالا ببرد.
مزایای مشارکت مردمی در خیریه‌ها
کلید موفقیت سازمان‌های مردم نهاد برای انجام ماموریت اجتماعی خود، جذب مشارکتهای مردمی است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین مزایای مشارکتهای مردمی در موسسه‌های خیریه خواهیم پرداخت:
۱. افزایش سطح درآمد مالی
افزایش مشارکت مردمی به صورت مستقیم بر میزان کمک مالی به خیریه‌ها تاثیر‌گذار است و باعث افزایش سطح کمک به خیریه‌ها می‌شود.
۲. افزایش انگیزه
مشارکتهای مردمی، انگیزه و روحیه سایر افراد جامعه را برای حمایت و انجام کار خیر بالا می‌برد.
۳. افزایش شفافیت
مشارکت مردم در فرایند کمک به خیریه‌ها، باعث شفاف‌سازی در انتقال منابع مالی می‌شود.
راهکار‌های جذب مشارکت در موسسات خیریه
نتایج پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهد که می‌توان با استفاده از مجموعه‌ای از راهکار‌ها مشارکتهای مردمی در موسسات خیریه و مردم‌نهاد را افزایش داد از جمله:
۱. حس اعتماد را در خیرین خود تقویت کنید
هنگامی که یک موسسه خیریه بتواند اعتماد خیرین و اهدا‌کنندگان را جلب کند، کمک‌ها و مشارکت بیشتری را دریافت خواهد کرد. یک استراتژی در این مورد، مشاهده دیگر افراد در حال اهدا کمک‌های نقدی و غیرنقدی است که خود می‌تواند باعث افزایش اعتماد و در نتیجه افزایش کمک‌های خیرین به موسسه‌های خیریه شود. دیدن اینکه افراد دیگر از قبیل دوستان، خانواده، افراد مشهور یا رهبران جامعه به یک موسسه خیریه کمک می‌کنند، می‌تواند اعتماد خیرین را به آن موسسه افزایش دهد. این امر به این دلیل است که معمولاَ افراد اینگونه برداشت می‌کنند که اگر افراد مورد اعتماد آنها از یک موسسه خیریه حمایت می‌کنند، آن موسسه معتبر و موثر است.
۲. دلایل معناداری برای اهدا به خیرین خود ارائه دهید
ارائه دلایل معنادار برای اهدای کمک به خیرین، فراتر از صرف جمع‌آوری پول، کلیدی برای ایجاد روابط قوی و پایدار با خیرین و تشویق آنها به مشارکت مداوم در فعالیت‌های خیرخواهانه است. به جای درخواست‌های عجیب و غریب برای ترغیب خیرین خود به افزایش مشارکت، بهتر است با ذکر دلایل شفاف و روشن توضیح دهید که چرا کمک‌های مالی مورد نیاز است؟ و چگونه کمک آنها چه تغییراتی مثبتی را در زندگی افراد نیازمند ایجاد می‌کند؟
۳. مراقب وجهه خیرین در نظر دیگران باشید
زمانی که خیرین نزد دیگران خوب به نظر برسند امکان کمک و مشارکت آنها افزایش می‌یابد اما باید مراقب باشید تا این کار را به درستی انجام دهید. نباید کاری کنید که خیرین احساس شرم یا فشار اجتماعی را تجربه کنند.
روش‌ها و چگونگی جذب مشارکتهای مردمی در موسسات خیریه
با توجه به اینکه مشارکتهای مردمی در سازمان‌های مردم‌نهاد در دو بعد مالی و غیرمالی انجام می‌شوند؛ روش‌های جذب این مشارکت‌ها در این دو بعد نیز متفاوت است. اما به طور کلی روش‌هایی وجود دارند که می‌توانند منجر به افزایش مشارکت در هر دو بعد شوند. در دنیای امروز، اطلاعات و ارتباطات با سرعتی باورنکردنی در حال گردش هستند. وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی نقش مهمی در این میان ایفا می‌کنند و تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی افراد دارند. این ابزارها به ما امکان می‌دهند تا به آسانی با افراد سراسر جهان ارتباط برقرار کنیم، اطلاعات را به اشتراک بگذاریم و از رویدادهای جاری آگاه شویم. وب سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی به سازمان‌های غیرانتفاعی و خیریه‌ها کمک می‌کنند تا با طیف گسترده‌ای از مخاطبان ارتباط برقرار کنند، آگاهی از فعالیت‌های خود را افزایش دهند و مشارکتهای مردمی را به صورت‌های مختلف جذب کنند. ارائه تصویری واضح و واقع‌گرایانه از فعالیت خیریه در وبسایت می‌تواند مردم را به مشارکت ترغیب کند. در ادامه به ارائه روش‌های جذب مشارکت در دو بعد مالی و غیرمالی خواهیم پرداخت:
روش‌های جذب مشارکتهای مالی
مجموعه روش‌ها و اقداماتی که باعث جذب مشارکتهای مردمی در بعد مالی می‌شوند شامل:
۱. ایجاد کمپین‌های جمع‌آوری کمک‌های مالی
کمپین‌های جمع آوری کمک مالی را به گونه ای طراحی کنید که هدفمند، زمان‌دار و قابل اندازه‌گیری باشند. از چندین کانال برای تبلیغ کمپین‌های جمع آوری کمک مالی خود از جمله وبسایت، رسانه‌های اجتماعی و ایمیل استفاده کنید.
۲. تنوع بخشیدن به منابع تامین مالی
تنوع بخشیدن به روش‌های تامین مالی به معنای استفاده از منابع مختلف برای جمع آوری سرمایه مورد نیاز برای موسسه خیریه یا سازمان مردم‌نهاد شماست. این امر به کاهش وابستگی به یک منبع خاص و ایجاد ثبات مالی بیشتر کمک می‌کند.
۳. ارائه خدمات پرداخت آنلاین
ارائه خدمات پرداخت آنلاین برای کمک‌های مردمی به خیریه‌ها می‌تواند راهی آسان، امن و کارآمد برای افزایش مشارکت و جمع آوری کمک‌های مالی بیشتر باشد.
روش‌های جذب مشارکتهای غیرمالی
در کنار کمک‌های نقدی، جذب کمک‌های غیرنقدی نیز برای موسسات خیریه از اهمیت بالایی برخوردار است. این کمک‌ها می‌توانند شامل اقلام، خدمات و زمان داوطلبان باشند. در ادامه به بررسی این روش‌ها می‌پردازیم:
۱.ایجاد فرصت‌های داوطلبانه
طیف گسترده‌ای از فرصت‌های داوطلبانه را متناسب با مهارت‌ها و علایق افراد مختلف ایجاد کنید. این فرصت‌ها می‌توانند شامل فعالیت‌های اداری، فنی، آموزشی، یا حمایتی باشند.
۲.همکاری با مشاغل و سازمان های محلی
با مشاغل و سازمان‌های محلی در منطقه خود همکاری کنید تا آنها را به جمع‌آوری کمک‌های غیرنقدی برای موسسه خود تشویق کنید. می‌توانید از آنها بخواهید که اقلام مورد نیاز را در بین کارکنان یا مشتریان خود جمع‌آوری کنند، یا اینکه خدمات تخصصی خود را به صورت رایگان به شما ارائه دهند.
۳.قدردانی از داوطلبان
از تمام کسانی که به هر شکلی به شما کمک می کنند، چه از طریق اهدای اقلام، خدمات و یا زمان خود، به طور شایسته قدردانی کنید. این کار می تواند به صورت حضوری، تلفنی، کتبی و یا از طریق رسانه های اجتماعی انجام شود.
مشارکت مردمی و سرمایه اجتماعی
تجربه جهانی نشان داده است در هر کشوری که خرد جمعی، مشاوره، همکاری، تبادل نظر، تعامل و مشارکت مردم در فرایندهای تصمیم‌گیری گسترده‌تر بوده است، در مقابل اشتباهات فردی و خودکامگی کاهش یافته و رشد و توسعه به حد کمال خود رسیده است.
انجمن‌ها و موسسات خیریه به صورت داوطلبانه به دور از دخالت دولت توسط مردم شکل می‌گیرند و در جهت بهبود روابط انسانی و ارتقا سطح زندگی همه مردم تلاش می‌کنند. این تشکل‌های مردمی باعث سرمایه اجتماعی شده و واین سرمایه به نوبه خود باعث انسجام ملی، همدلی و همکاری در بین مردم می‌شود. موسسه‌های خیریه و سمن ها ارتباط بسیار نزدیک و مستمر و روزانه‌ای که با مردم کوچه و بازار و فرهیختگان جامعه دارند بدور از قید و بندهای اداری و دلواپسی‌های سلسله مراتبی می‌توانند، بهترین مشاور و پیام‌رسان به مسئولین و دولت باشند و توجه حکومت را به انتظارات، خواسته‌ها و مشکلات اقشار نیازمند و دهک‌های پایین جامعه جلب نمایند.
سه تلنگر برای افزایش مشارکت خیرین
پژوهشی در سال ۱۴۰۲ توسط محمدرضا قربانی و همکارانش در زمینه راهبرد‌های موثر در افزایش مشارکت در سازمان‌های مردم‌نهاد انجام شده‌است. در این مطالعه سه تلنگر جهت افزایش مشارکت در سازمان‌های مردم‌نهاد ارائه شده که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
۱. ساده سازید
مختصر و ساده بودن فرآیند اهدا برای انگیزه‌های خیرخواهانه مخصوصاَ موضوعاتی که به صورت مقطعی شکل گرفته، موضوع مهمی است زیرا ممکن است به همان سرعت شکل‌گیری، انگیزه از بین برود. بنابراین تجربه پرکردن فرم‌های کاغذی یا الکترونیکی برای فرد ناخوشایند است زیرا زمان‌بر است و میان خواسته فرد و تحقق آن فاصله می‌اندازد. به عنوان مثال فروشگاه اینترنتی آمازون به منزله یکی از معتبر‌ترین برندهای دنیا در سال ۱۹۹۹ امکانی با عنوان پرداخت تک کلیک را برای کاربران خود فراهم آورد. استفاده گسترده از وسایل الکترونیکی توسط آحاد مردم این امکان را برای نهاد‌های خیریه فراهم کرده است که تا به سادگی کمک‌های نیکوکاران را جمع‌آوری کنند؛ ابزاری که باعث شد صلیب سرخ آمریکا در زلزله ۲۰۱۰ کشور هانیتی بتواند در ۲۴ ساعت نخست، بیش از یک میلیون دلار از محل کمک‌های مردمی دریافت کند.
۲. بازخورد دهید
خیران بسیار علاقه‌مندند تا بدانند که کمک‌های آنها توانسته تغییرات مثبت ایجاد کند. در واقع آگاهی از اثربخش بودن کمک با ارائه اطلاعات ملموس همبستگی مثبت دارد. منظور این است که خیر از چگونگی و میزان اثربخشی کمک خود آگاهی داشته باشد.
۳. هنجارها را به خدمت بگیرید
استفاده از هنجارها در ارائه گزارش، شیوه مکاتبه و حتی صحبت با نیکوکاران هر منطقه، صنف و حرفه اهمیت دارد. در نتیجه لازم است از فرهنگ، نماد، زبان بومی در طراحی فرآیند‌های تعامل با افراد به درستی بهره گرفت. چندی پیش در مراسم نیکوکاری‌ای که خیران یکی از شهرستان‌ها حضور داشتند، مشهود بود که استفاده از شعر در مکاتبات و صحبت‌هایشان، در مراسم‌های مشابه خیران در تهران کمتر مشاهده می‌شود. این مراسم در تحقق هدف خود موفق بود و می‌توان یکی از دلایل آن را ایجاد حس اعتماد و جلب مشارکت با استفاده درست از هنجارها دانست.
جذب مشارکت مردمی رسالت مهم خیریه‌ها برای ارتقا جامعه
جذب مشارکتهای مردمی، وظیفه دشوار اما ضروری برای خیریه‌ها است. با به‌کارگیری روش‌های موثر و رعایت اصول شفافیت و پاسخگویی، می‌توان کمک‌های بی‌شماری را جمع‌آوری و به نیازمندان جامعه رساند و در بهبود زندگی آنها نقشی مهمی ایفا کرد.
آشنایی بیشتر با افرا و خدمات آن