بنیان‌گذاران هر موسسه نیکوکاری یا سازمان مردم‌نهاد در زمان پایه‌گذاری سازمان خود، هدف و حوزه فعالیت مشخصی در ذهن دارند. آن‌ها از همان ابتدا و به واسطه شناخت یک نیاز، و داشتن یک دغدغه فردی یا جمعی در جامعه هدف یا ماموریتی برای خود برگزیده‌اند و تصویری از آینده آرمانی در ذهن دارند، حتی اگر آن را مکتوب نکرده باشند. اما داشتن یک بیانیه ماموریت و چشم‌انداز مکتوب چه کمکی به سازمان‌های مردم‌نهاد و موسسه‌های نیکوکاری می‌کند؟
ماموریت (mission) و چشم‌انداز (vision) چیست؟
در ابتدا ببینیم منظور ما از ماموریت (mission) و چشم‌انداز (vision) چیست. ماموریت، حوزه فعالیت یک سازمان مردم‌نهاد و ارزش‌های کلیدی (خطوط قرمز فعالیت) و حیطه فعالیت‌ها را مشخص می‌کند؛ به این معنی که در کنار این که مشخص می‌کند موسسه در چه حوزه‌ای فعالیت می‌کند، تعیین می‌کند سازمان به چه حوزه‌هایی ورود نخواهد کرد. بدین شکل، فعالیت‌ها جهت‌دار شده و از پراکندگی پیشگیری می‌شود. یک بیانیه ماموریت، از طریق پاسخگویی به این سوالات قابل تعریف است:
- ما که هستیم؟
- چه کاری انجام می‌دهیم؟
- برای چه کسانی؟
- چگونه؟
- چرا؟
چشم‌انداز، هدف مطلوبی را که سازمان در پی دستیابی به آن از طریق انجام فعالیت‌ها در حوزه ماموریت است، مشخص می‌کند. یک چشم‌انداز در عین بلندپروازانه بودن، قابل حصول است و روشن می‌کند که سازمان در یک بازه زمانی مشخص چندساله، به دنبال دستیابی به چه هدفی است و چگونه میزان دستیابی به آن را می‌سنجد. گاهی آن‌چه تحت عنوان چشم‌انداز به شکل عمومی منتشر می‌شود حالتی شعارگونه دارد. چنین چشم‌اندازهایی الهام‌بخش، واضح، به‌یاد‌ماندنی و مختصر هستند. نمونه‌هایی از این گونه چشم‌اندازها عبارتند از «جهانی عادلانه و بدون فقر (Oxfam)» یا «جهانی که همه افراد مکان مناسبی برای زندگی دارند (Habitat for Humanity)». اما نکته بسیار مهم این است که در این صورت سازمان باید برای خود اهداف قابل سنجش در راستای چشم‌انداز تعریف، و به شکل منظم تحقق آن‌ها را ارزیابی کند.
برخی مواقع ممکن است این دو اصطلاح به جای یکدیگر به کار برده شوند یا تلفیق شوند و با نام ماموریت خوانده شوند. آن‌چه حائز اهمیت است درک مفاهیم و به‌کارگیری آن‌ها در راستای موفقیت و پایداری سازمان است. ماموریت و چشم‌انداز، توصیف‌کننده تغییر مطلوب، واضح و بلندمدت ناشی از کار یک سازمان یا پروژه هستند.
بیانیه‌های مأموریت و چشم‌انداز برای یک سازمان نیکوکاری و مردم‌نهاد، ابزارهای مهمی هستند که اهداف مختلفی را دنبال می‌کنند. یک بیانیه ماموریت قوی و قابل درک نه تنها مسیر سازمان را تعریف می‌کند، بلکه ابزاری است برای روابط عمومی برای جلب داوطلبان، اهداکنندگان و اعضا. هرچه بیانیه مأموریت شما ساده و قابل درک باشد، به احتمال بیشتری پشتیبانی لازم را دریافت خواهید کرد. به عنوان یک ابزار ارتباطی، بیانیه ماموریت می‌تواند باعث جلب علاقه به سازمان شود و در دستیابی به اهداف عالی نهایی نقش داشته باشد. به این ترتیب، ماموریت و چشم‌انداز مدون، دو کارکرد کلیدی دارند:
کارکرد ماموریت و چشم‌انداز 1) تعریف مسیر و هدف
بیانیه‌های ماموریت و چشم‌انداز، هدف و علت وجودی سازمان مردم‌نهاد و موسسه نیکوکاری را مشخص می‌کنند. هم‌چنین به شکل کلان مسیر و جنس فعالیت سازمان برای تحقق هدف را بیان می‌کنند. بیانیه‌ها ممکن است به کوتاهی یک جمله یا شامل چندین جمله باشد. بدون بیانیه‌های ماموریت و چشم‌انداز قابل فهم، اعضا و کارکنان، داوطلبان و اهداکنندگان سازمان مردم‌نهاد ممکن است دورنمای واحدی نداشته و در مورد اهداف و برنامه‌ها اختلاف نظر داشته باشند. اگر همه افراد مرتبط با سازمان بتوانند بیانیه مأموریت را درک کرده و در مورد آن توافق کنند، سردرگمی در مورد هدف سازمان نیکوکاری از بین می‌رود و افرادی را که برای رسیدن به یک هدف تلاش می‌کنند، متحد می‌کند.
کارکرد ماموریت و چشم‌انداز 2) جلب حمایت
از آن‌جا که در بیانیه ماموریت حوزه خدمت و در بیانیه چشم‌انداز دورنما و هدف بلندمدت مشخص شده‌اند، برای جلب داوطلبان، اهداکنندگان و سایر منابع برای کمک به موسسات نیکوکاری حائز اهمیت هستند. سازمان‌های مردم‌نهاد غالباً بر کمک‌های مالی حامیان مالی و ظرفیت‌های انسانی داوطلبان استوارند. بدون این دو، سازمان ممکن است قادر به فعالیت نباشد.
داشتن یک بیانیه مأموریت قوی و به‌روز که هم داوطلبان و هم اهداکنندگان می‌توانند از آن پشتیبانی کنند، برای دریافت حمایت مورد نیاز مهم است. بیانیه مأموریت نه تنها اعضا، داوطلبان و اهداکنندگان را به خود جلب می‌کند، بلکه این افراد می‌توانند با افتخار با استفاده از بیانیه مأموریت، پیام موسسه را منتشر کنند.
آیا سازمان مردم‌نهاد شما ماموریت و چشم‌انداز مدون دارد؟ آیا همه اعضای سازمان اعم از موظف و داوطلب از آن اطلاع دارند؟ آیا همه سطوح سازمان اعم از هیئت مدیره، کارکنان و داوطلبان در تدوین، شکل‌گیری و به‌روز‌رسانی آن نقش داشته و دارند؟
اگر یک موسسه نوپا هستید، ماموریت و چشم‌انداز مجموعه خود را شفاف کنید و در تمام سطوح سازمان به اشتراک بگذارید. در صورتی که یک سازمان باسابقه هستید نیز ماموریت خود را مورد بازبینی قرار دهید و اطمینان حاصل کنید که با فعالیت‌های شما منطبق است. دورنما و هدف بلندمدت خود را نیز در قالب اهداف چشم‌انداز به شکل شفاف تعیین کنید و به عبارات شعارگونه اکتفا نکنید.
بر اساس استاندارد افرا، موسسه نیکوکاری یا سازمان مردم‌نهاد خود را به‌صورت رایگان مورد سنجش قرار دهید و یک گزارش مدیریتی دریافت کنید.