مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR) چیست؟

مسئولیت اجتماعی شرکتی که این روزها زیاد به گوش می‌خورد، ترجمه‌ای از CSR یا همان Corporate Social Responsibility است.

حرف S در CSR به معنی وابستگی و مسئولیت‌­های کسب‌وکار در برابر جامعه است. کسب‌وکارها افراد را به کار می‌­گیرند، به افراد جامعه خدمت یا محصول می‌­فروشند و متعلق به اعضای جامعه هستند. بر این اساس، رفتارهایی از کسب‌وکار که از نظر اجتماعی انگشت نما باشد، با تنبیه اجتماعی روبه‌رو می‌­شود. به همین ترتیب می‌­توان گفت ممکن است شرکت‌­هایی که انتظارات اجتماعی را برآورده می‌­کنند یا حتی فراتر از آن­ها عمل می‌­کنند، با پاداش اجتماعی مواجه شوند.

حرف R در CSR به تعهد پاسخگویی یا مسئول بودن در برابر چیزی اشاره می‌­کند. به عبارتی دیگر CSR نشان می‌­دهد که شرکت‌­ها مسئولیت اقدامات و اثرات خود را می‌­پذیرند و نسبت به آنها پاسخگو هستند.

تاریخچه مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR)

سوابق اخلاقی مرتبط با CSR در متون اسلامی مسیحی، یهودی،  هندویی، کنفوسیوسی و ایرانی به چشم می­خورد. هم‌چنین ردپای این مفاهیم را می­توان در هنجارهای اجتماعی دید که تعهدات مشخصی بر دوش افراد ثروتمند، می­گذارند. این هنجارها شامل رفتار منصفانه با دیگران، حمایت از نیازمندان، و مواظبت از منابعی است که فردی به واسطه آنها توانگر شده است. این هنجارها و آداب عرفی در برداشت های مدرن از مسئولیت پذیری کسب وکار ها وارد شده و خود را نشان داده‌اند.همچنین سوابق اخلاقی مشخصی ازCSR  به انتظاراتی مربوط می­شود که جامعه از افراد صاحب کسب وکار در طی قرن­ها داشته است.  به طور مثال در سنت­های اروپایی این انتظارات اغلب در قالب انسان دوستی و  پدرمآبی  بوده است.

از سال ۱۹۹۰ ، درCSR  تاکید بیشتری بر اثرات اجتماعی عملیات کسب وکارها شده است. درواقع، CSR تنها اقداماتی در  بطن عملیات شرکت­ها، تصاویر بهداشت و ایمنی، احترام به تکثر (فرهنگی و جنسیتی) کارکنان،  سیاست­های مبتنی بر فرصت­های برابر مصرف منابع محدود را در برنمی­گیرد و شامل اقداماتی در زنجیره­های تامین بین­المللی هم می­شود. چنین تاکیدی شیوه مصرف محصولات و خدمات خط و دور ریز آنها را هم شامل می­شود. در دهه گذشته ، توجهات تنها معطوف به اثرات مستقیم کسب وکارها به عنوان موضوعی برای مسئولیت­پذیری شرکتی نیست ، بلکه توجه به شرایط اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی وسیع­تری هم که کسب وکار ممکن است در آنها به موفقیت دست یابد وجود دارد. در پرتو این نگاه ، کسب وکارها شروع به فعالیت در حوزه­های متنوعی از مسئولیت­پذیری کرده­اند.

روندهای اخیر نشان می دهد کهCSR  با مشاهدات کلی­تری دربارهCSR  در هم تنیده است و همین باعث وابستگی آن به شرایط، همپوشانی آن با موضوعات دیگر، و پویایی آن شده است. پویاییCSR  بازتابی از بحث­های اجتماعی و مشروعیت مسائلی که جامعه به واسطه آنها کسب وکارها را مسئول می­داند؛ توجیهاتی که به نفع مسئولیت­های کسب وکارها مطرح می­شود و استراتژی­هایی که برای نشان دادن این مسئولیت پذیری­ها در پیش گرفته می­شود.

چشم‌انداز رهبری و اجتماعی CSR

با اینکهCSR  حاصل تعهد و کار افراد بسیاری در داخل شرکت و در ارتباط بین شرکت و جامعه است، بدیهی است که بدون تعهد رهبری سازمان ، تلاش­ها و انرژی­هایی که صرف آن می‌شود در حالت خوشبینانه بی فایده و در حالت بدبینانه با نتایج نامطلوب همراه خواهد بود. اهمیت رهبری نه تنها تشخیص ساده الزامات جدید برای شرکت است، بلکه بنیان نهادن ارزش ها و اصولی است که هیئت مدیره آنها را مناسب بداند.

CSR  تنها به واسطه توجه و اهمیت کسب و کارها به بلوغ نرسیده است. یکی از روندهای اخیر در این زمینه، تبدیلCSR از دغدغه ای کاملاً متعلق به کسب وکارها به مسئله­ای است که جامعه درباره آن حساس است. نتیجه  گسترش فعالیت­های کسب وکارها قرار گرفتن روزافزون این فعالیت­ها در معرض دید عموم جامعه و توجه عمومی به اثرات آنها بوده است. در پرتو این چنین توجهی، مدیران بسیاری از شرکت­ها محتاطانه تصور کردند که به زودی تمام اقدامات شرکت و اثراتش آشکار و همگانی خواهد شد و از این رو،CSR را جدی تر از قبل گرفتند. به این ترتیب، نگاه و قضاوت اجتماعی تبدیل به شکلی از مقررات نرم برای شرکت­ها شد، به این معنی که این انتظارات عمومی ممکن است رفتار مسئولانه شرکتها را بدون نیاز به قانون گذاری شکل دهد.

از شرکت مداری به شرکت گرایی

همانطور کهCSR بیشتر به جزئی اصلی در میان کسب وکارها و برنامه های رهبران شرکت ها تبدیل می شود، و بیشتر توجه جامعه را جلب می­کند. به طور تناقض­آمیزی بیشتر از شرکت­مداری به شرکت­گرایی تغییر جهت می‌دهد. با این که در اصلCSR درباره این است که کسب وکارها برای خودشان تصمیم بگیرند که مسئولیت های شان چیست و چگونه باید آنها را دنبال کنند، این مفهوم به دغدغه ی  فراگیرتری تبدیل شده که در آن، جامعه مدنی و دولت به تشخیص و اطمینان از مسئولیت­پذیری کسب وکارها مشغول شده است.

در قرن بیستم،CSR  معمولاً شرکت­مدار بود، به این معنا که شرکت­ها بازیگران اصلی این میدان بودند؛ تنها شرکت­ها بودند که مسئولیت پذیری شان درCSR  توصیف می­شد؛ علاوه براین، شرکت­ها حتی با ارجاع به انتظارات  ضمنی و کلی جامعه، تصمیم می­گرفتند که مسئولیت­ها شامل چه اجزایی است. نهایتاً، این خود شرکت­ها بودند که مسئولیت­پذیری شان را جامعه عمل می­پوشاندند. در مقابل، امروزCSR  بیشتر شرکت­گرا و منعکس­کننده تحول عمده شده است.

اول آنکه، موضوعات مورد بحثCSR  از فعالیت­های خود شرکت­ها فراتر رفته است و زنجیره­های تامین آنها و اثرات پایین دست ایشان را در بر گرفته است. دوم آنکه، اکنون شرکت ها به ارزیابی­های خارجی درباره اینکه مسئولیتهای­شان باید شامل چه چیزهایی باشد واکنش نشان می­دهند. سوم اینکه، CSR  نسبت به شرکت­مداری بیشتر شرکت­گرا شده است چون بازیگران دیگری در کنترل و مدیریت سیاست­ها و منابع مسئولیت اجتماعی شرکتی درگیر شده است. این اتفاق معمولاً ناشی از مشارکت­هایی است کهCSR  نهادهای دیگر، یعنی سمن­ها و دولت­ها، موجب می­شود.

چارچوب‌های مدیریت مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR)

مشاوران مدیریت، چارچوب‌های زیادی برای مدیریتCSR  در شرکت­ها پیشنهاد کرده‌اند.  اولاً این چارچوب­ها به شرکت­ها در تفکر درباره مسئولیت­پذیری خود، اینکه نسبت  به چه کسی یا چه دلیلی باشد و تدوین استراتژی بر مبنای آن کمک می­کنند. دوم اینکه این چارچوب­ها به شرکت­ها در مدیریت سیستم­های سازمانی و منابع شان کمک می­کند تا به نحوه پیوسته و سازگاری سیاست‌های CSR خود را اجرایی کنند؛ سوم ابنکه چارچوب­های مدیریت مسئولیت­پذیری اجتماعی در اطلاع­رسانی CSR درباره اقدامات و نتایجCSR  بیرون شرکت­ها (یعنی به مشتریان، سهامداران و عامه مردم) کمک می­کند.

۴چهار چارچوب تاثیرگذار برای مدیریتCSR  وجود دارد که به شرح ذیل می­باشند:

1. هرم CSR 

این مدل ۴ نوع مسئولیت پذیری را تفکیک می­کند و آنها را در یک سلسله مراتب جای می­دهد. این چهار نوع عبارتند از: اقتصادی، که پایه هرم است (معنی سودآوری که برای جامعه لازم است)؛  قانونی(معنی اقدام در حدود قوانین که از نظر جامعه ضروری است)؛ اخلاقی(که به معنی انجام کارهای درستی است که جامعه انتظار دارد)؛  و مدیریتی، که در رأس هرم قرار گرفته است. مهمترین نقطه قوت مدل مذکور سادگی آن است.

2. رویکرد ذینفعان

یکی دیگر از مدل­هایی که بر تفکر کسب وکار ها دربارهCSR  تاثیر عمیقی گذاشته مدل ذینفعان است. ذینفعان کسانی هستند که شرکت برای موفقیتش به آنها وابسته است و کسانی هستند که تحت تاثیر روند فعالیت شرکت قرار می­گیرند. شرکت­هایی که این مدل را به کار می­گیرند، ذینفعان را بر اساس ماهیت شرکت و کسب وکار آن اولویت­بندی می­کنند، بر همین اساس میتوان ذینفعان اصلی را سرمایه­گذاران، کارکنان، تأمین کنندگان و مشتریان، و بسته به کسب وکار ، دولت و جوامع محلی در نظر گرفت. ذینفعان ثانویه ممکن است شامل سازمان­های جامعه مدنی و رسانه­ها باشد. قوت رویکرد ذینفعان  است که مشخص می‌کند که شرکت‌ها نسبت به چه کسانی مسئول هستند و تاکید می کند که کسب و کارهای مسئولیت پذیر به دنبال یافتن راه­حل­هایی هستند که منافع و ارزش های بازیگران ، یا همان طور که فیمن گفته”مردم” ، را تأمین کند.

3. سه رکن اصلی

یکی دیگر از رویکردهایی که شرکت ها برایCSR  پذیرفته‌اند ” سه رکن اصلی”  بر مبنای سه میم است: منفعت، مردم، محیط زیست. فرض این مدل این است که شرکت­ها تنها نباید به نتیجه صورتحساب­های مالی متکی باشند، بلکه باید اثرات اجتماعی و زیست محیطی خود را هم به حساب آورند. همچنین رویکرد گمان می­کند که بین این ۳ میم برهم کنش­های بسیار مهمی هم وجود دارد که برای پایداری، لازم است شرکت­ها آنها را درک کنند.

4. ارزش مشترک

الگوی ارزش مشترک بر مبنای منطق ذینفعان استوار است، اما تمرکزش بیشتر بر هدف ایجاد ارزش مشترک، به عنوان منبعی از نوآوری و مزیت رقابتی برای شرکت­ها است این الگو به شرکت­ها توصیه می­کند که محصولات و بازارهای خود را بازبینی کنند تا آنچه را جوامع نیاز دارند تولید کنند­، بهره­وری را در زنجیره ارزش به نحوی باز تعریف کنند که به حداکثر سازی اثرات مثبت و کاهش اثرات منفی، تشویق به توسعه محلی و بهره­برداری از منافع رویکرد شبکه­ای به کسب وکار و حل مسائل گسترده­تر اجتماعی بیانجامد.